Pod koniec XIX wieku osiedlił się w Żelechowie lekarz i społecznik

dr Antoni Michałowski. Z jego inicjatywy i przy jego czynnym współudziale w roku 1906 założono Towarzystwo Miłośników Sceny i Muzyki, którego celem było krzewienie kultury. Jedną z podjętych przez Towarzystwo inicjatyw było wybudowanie w remizie strażackiej podium, na którym urządzono scenę pudełkową z kurtyną, niewielkim zapleczem, oświetloną lampami naftowymi. Scena ta służyć miała wystawianiu inscenizacji teatralnych. Pierwsze przedstawienia reżyserowane były przez córki dra Michałowskiego. Wystawiano sztuki ludowe z tańcami i śpiewami, m.in. "Chłopi arystokraci", "Błażek opętany", "Łobzowie", przy akompaniamencie amatorskiej orkiestry.

Wśród miłośników teatru znaleźli się żelechowscy szewcy, malarze pokojowi, pracownicy Magistratu oraz pracownicy Sądu, Poczty, Kasy Spółdzielczej, przedstawiciele wolnych zawodów. W latach 1908 - 1909 z teatrem amatorskim współpracowała siostra sławnego scenografa polskiego Karola Frycza, żona miejscowego lekarza. Pod jej kierunkiem stawiał pierwsze kroki sceniczne późniejszy kierownik i reżyser zespołu Konstanty Biernacki.

W roku 1913, dzięki niestrudzonej działalności dra Michałowskiego

ukończono budowę domu ludowego - Kasy Stefczyka ze sceną, widownią na 200 miejsc i zapleczem dla teatru. W tym okresie przybył do Żelechowa dyrektor i reżyser jednego z większych teatrów objazdowych Karol Burski wraz z żoną aktorką, który przekazał zespołowi żelechowskiemu wiele kostiumów, rekwizytów i różnego sprzętu teatralnego. Pod kierunkiem Burskiego miejscowi amatorzy wystawili m.in. "Zbójców" Schillera, "Majkę Szwarcenkopf" Zapolskiej, wodewil "Podróż po Warszawie", "Ciotkę Karola" Brandona i inne. W okresie I wojny światowej działalność teatru amatorskiego została bardzo ograniczona.
Po odzyskaniu niepodległości duży wkład w organizowanie przedstawień amatorskich wniosła Maria Dmowska - żona miejscowego notariusza, która przed zamążpójściem przez szereg lat mieszkała u rodziny w Paryżu i tam ukończyła studium teatralne. Reżyserowała w Żelechowie wiele sztuk. Po jej wyjeździe reżyserowaniem zajęli się Konstanty Bernacki i Stanisław Kment. W okresie międzywojennym niektóre przedstawienia organizowała także, głównie w czasie wakacji, młodzież akademicka i uczniowie szkół średnich.

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił trzeci, najbardziej

aktywny i korzystny dla teatru amatorskiego w Żelechowie okres. Pierwsze przedstawienia przygotowywane były doraźnie w dawnym budynku pałacowym, a po wyremontowaniu sali i sceny, w domu spółdzielczym. Warto wspomnieć, że w okresie okupacji hitlerowskiej kilka przedstawień odbyło się potajemnie w domu Stanisława Kmenta, gdzie prowadzono tajne nauczanie młodzieży.

W 1949 r. z inicjatywy Zygmunta Zielińskiego zaczęto organizować w Żelechowie spółdzielnię szewską. Założony wcześniej Punkt Usługowy, przy współudziale licznych fachowców przerodził się w 1959 r. w dobrze zorganizowaną Spółdzielnię Pracy Szewców "Piechur", zatrudniającą około 150 osób. Pierwszy jej prezes i założyciel Zygmunt Zieliński oraz jego najbliżsi współpracownicy troszcząc się o rozwój techniczny i ekonomiczny spółdzielni, nie zapominali o życiu kulturalno-oświatowym załogi. W roku 1950 zaangażowali jako animatora kultury Konstantego Biernackiego. W swojej pracy podjął on starania, których celem było nawiązanie do tradycji teatru amatorskiego w Żelechowie i rozpoczął organizowanie przy Spółdzielni takiego teatru.

Pierwsi członkowie zespołu wywodzili się wyłącznie spośród załogi

spółdzielni. W początkowym okresie wystawiano jednoaktówki i małe montaże sceniczne, gromadzono sprzęt teatralny - rekwizyty, kostiumy, obuwie, oraz inne przedmioty, które wykonywali żelechowscy krawcy, stolarze, szewcy i inni rzemieślnicy. W ten sposób - obok aktorów - amatorów, inspicjentów, suflerów - miejscowi rzemieślnicy byli współtwórcami każdego nowego spektaklu. Od 1954 roku zaczęła się współpraca z miejscowymi szkołami, Spółdzielnią "Samopomoc Chłopska" i wszystkimi chętnymi i uzdolnionymi miłośnikami teatru.

W ciągu 36 lat amatorski zespół teatralny opracował i wystawił

kilkadziesiąt sztuk teatralnych. Były to zarówno jednoaktówki, jak i spektakle pełnoaktowe oraz montaże słowno-muzyczne, składanki poezji i prozy autorów polskich i obcych. Grane były sztuki m.in. A. Fredry, M. Bałuckiego, Z. Przybylskiego, J. Korzeniowskiego, A. Roszkowskiego, S. Wyspiańskiego, J. Abramowa, G. Zapolskiej oraz adaptacje sceniczne dzieł Henryka Sienkiewicza i Bolesława Prusa, autorów współczesnych - Otwinowskiego, Szaniawskiego, Lachowicza, Skowrońskiego, Goszczurnego. Wśród autorów obcych sięgano po sztuki np. Czechowa, De Filippo, Brandona. Zespół brał udział w wielu, przeglądach i eliminacjach oraz uroczystościach okolicznościowych. O jego działalności opublikowano wiele notatek i recenzji w prasie codziennej i czasopismach. Zespół gościł niejednokrotnie na antenie polskiego radia i telewizji. Otrzymał także wiele nagród i wyróżnień, m.in. nagrodę Centralnej Komisji Koordynacyjnej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki, Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki, pierwszą nagrodę wojewódzką w czasie Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie w roku 1955.

Poza Żelechowem i byłym powiatem garwolińskim spektakle

prezentowane były w różnych ośrodkach spółdzielczych dawnego województwa warszawskiego, m.in. w Warszawie, Płocku, Siedlcach, Pruszkowie, Żyrardowie, Otwocku, Rykach oraz na terenie województwa olsztyńskiego - w ramach wymiany zespołów, jak również w Stalowej Woli - na przeglądzie krajowym 12 najlepszych zespołów amatorskich w kraju. W tym okresie działalności Zespół dał ponad 250 przedstawień.

Podsumowując historię teatru amatorskiego w Żelechowie, który

przed 99 laty wyrósł ze środowiska robotniczego, stwierdzić należy, że spełnił on w życiu społeczno-kulturalnym miasta wiodącą rolę. Jego zadaniem i celem było budzenie zainteresowań sztuką teatralną i wychowywanie przez aktywne uczestnictwo w kulturze. Realizacja tych, jakże szczytnych celów możliwa była dzięki bezinteresownej i społecznej pracy wielu ludzi.
W 1981 roku z okazji 75 - lecia Amatorski Zespół Teatralny w Żelechowie otrzymał Dyplom Honorowy Ministra Kultury i Sztuki.

Choroba i śmierć reżysera i kierownika Zespołu, Konstantego

Biernackiego spowodowała zakończenie działalności Amatorskiego Zespołu Teatralnego.

Pragnę dodać, że podjęte zostały starania o utrwalenie tej cząstki

historii naszego miasta.

Iwona Basak

Artykuł niniejszy napisany został w oparciu o powstałe w 2005 r.

opracowanie pt. "99 lat Teatru Amatorskiego w Żelechowie" przygotowane przez Barbarę Abramską-Myrcha, Joannę Piekut, Zenona Karasińskiego, Zofię Wągrodzką, Zofię Michalik, Elżbietę Mierzejewską, Teresę Jędrzejewską.